Tuesday, August 30, 2011

Early childhood education in world

In most industrialized countries, access to early childhood education is a statutory right from age three.Finding affordable, quality early childhood education is growing increasingly difficult. More and more, both parents are forced to work—making early education a care-related issue as well.
In the industrialized world, free or partially-funded early childhood education programs are more often the rule and not the exception.
So let see where we are, Mongolian early childhood education? To be continued...




Defining Early Childhood Education
When Early Childhood Education starts and ends is a bit of a debate. Despite the variances, most nations recognize the importance of educational programs catering to children in preschool years. The first five years of a child's cognitive development shape his ability to think for the rest of his life, and several studies confirm this finding. Wayne State neurobiologist Harold Chugani points out that the school-age brain almost "glows" with energy consumption, burning at 225 percent of the adult levels of glucose. Children make as many as 12,000 connections per second, creating an environment ripe for learning.

Australia

In Australia, early childhood education covers the years from kindergarten (beginning at age four) to year three (approximately age seven). The first two years of schooling are not compulsory or state-funded. However, some fees are subsidized by a Child Care Benefit (CCB), which is available if a child attends a government-approved program. Low-income families can receive a higher percentage of CCB, which in some cases may completely cover costs.
There is no coherent Australian national policy on preschool education to ensure that all Australian children are able to exercise their right to a free, public, high quality preschool education. In general it would appear that about 90 percent of Australian children access a preschool education. There is no clear national data, since there are inconsistencies of structure and nomenclature, and inconsistent and incomplete figures at a national level. The reality is that if the definition of preschool education incorporates a requirement for qualified teachers and education workers, the proportion missing out is likely to be much higher than that.

Canada

Education is very important in Canada. In fact, Canada spends more per capita on its education system than most industrialized countries. However, until recently the country did not offer funding or subsidies for early childhood education programs and parents were struggling—as in the US and Australia—to find the funds to pay for early childhood education and care.
On March 13, 2003, the Federal, Provincial, Territorial Ministers Responsible for Social Services decided to build on the Early Childhood Development Agreement (ECDA) by agreeing to supplement funding of ECDA programs. The Government of Canada is providing funds totaling $800 million (Canadian) over five years to support provincial and territorial government investments in regulated programs for children under six. This is the closest that governments in Canada have come to agreeing on a national early child education and care program.
As noted by Jane Stewart, Minister of Human Resources, this agreement is working to "improve access to affordable, quality, provincially, and territorially regulated child care and early learning right across the country."

China

The children of China attend kindergarten from the age of three to five. Government regulations from 1981 dictate three separate learning levels: juniors (three-year-olds), middle (four-year-olds), and seniors (five-year-olds). The country has also set rules and regulations outlining the qualifications of kindergarten teachers.
A variety of sources provide funding for Chinese kindergarten programs—some are government-funded or government-licensed private and neighborhood programs, and others are the responsibility of work units (government-operated communities where families both work and live together—such as in a college or factory setting).
These programs tend to center on a group of children, rather than one-on-one teacher-child interaction. "Both its socialist ideals and Confucian traditions may help explain the persistence of the whole group, teacher-directed emphasis, rather than the use of individual choices and creative self-expression," writes JoAn Vaughan, a professor at Stephens College.

France

Public education in France is free, and 80 percent of children attend public schools. The remaining 20 percent largely attend private Catholic schools. Preschool is available to children two to six years old. Because preschool programs are free, nearly 100 percent of all three-year-olds attend école maternelle or preschool. These early childhood schools have a mission to help each child grow, develop independence and gain the skills necessary for future learning. The maternelle schools take advantage of the capacity of the child to imitate and invent through the pleasure of play. They instill in children a desire to learn and provide diverse experiences to enrich comprehension. The blossoming of each child happens by developing his/her strengths and talents and teaching him/her to think creatively.
Maternelle schools are sensitive to learning styles and the stages of child development. Children are divided into three sections; petite section for children starting at age two, moyenne section for children ages three and four, and grande section for children ages five and six. Although this is a multi-age program wherein some activities are conducted with the entire group, most activities are separate.

Germany

In Germany early childhood education is affordable and universally accessible to families while not encumbered by the bureaucracy of being part of the state education system.
Hyde Flippo summed up the German early childhood landscape in his book, The German Way. "Kindergarten (literally "children's garden") is both a German word and a German invention." [Friedrich Froebel's kindergarten pre-school educational philosophy has been widely adopted around the world. It is "…somewhat ironic to discover that kindergarten in Germany is not usually part of the state-supported school system (except in former East Germany), even though about 85 percent of German youngsters between the ages of three and six attend voluntary community and church-supported kindergartens."

Italy

Italy is one of the top-ranking nations for early childhood education services. The scuola materne, a ten-month early childhood education program with eight-hour "school" days, is funded by the national government. The program serves children ages three to six and follows strict government-enforced guidelines.
Based on the philosophy of the Maternelle began in France, the Italian program strives to develop children's knowledge, reduce child poverty, promote attention to children in accordance with the UN Convention on children's rights, to increase the participation of children (and adolescents) in social life, to prevent the exploitation of children, and to promote the development of services for children.

Japan

"The system of early childhood education in Japan is quite extensive," writes Susan D. Halloway in the Early Childhood Research & Practice journal. "Over 90 percent of Japanese children attend at least two years of a youchien (licensed preschool) or hoikuen (child care center). Public preschools are funded by state and local governments (with some tuition contributed by parents), but approximately 80 percent of children attend private preschools, some of which are affiliated with a religious organization."
All preschools programs are evaluated by the national government, which dictates the size, facilities, and teacher qualifications. Many of these schools are deeply influenced by Japan's rich religious beliefs: Christianity, Buddhism, and Shinto. These philosophies play large roles in how individual preschools are run.

Sweden

Preschool education in Sweden is not federally funded, however it is regulated under the Social Services Act of 1980 (Parliament decides the aims and capacity of public child care; the Ministry of Health and Social Affairs dictates laws and proposals related to childcare nationwide). Pre-K programs are instead funded by local municipalities and by parents (only preschool for children aged six is free). The country published its first guidelines for preschool curriculum in 1988. Under these guidelines, preschools are part of community educational systems.
The Swedish plan states, "Knowledge is conquered through learning, a kind of learning that happens in different ways in different environments…. It is not only through the mind we learn, we are learning with the whole body. And everything we learn cannot be verbalized." The curriculum of early childhood education in Sweden is based on humanistic traditions and integrates ideas of Fröbel, Rousseau, Key, and Dewey—children participate in language, arts, and communication activities. The age at which a child begins preschool is discretionary and available as early as one year; however, national law requires that children attend preschool through age seven.

United Kingdom

The United Kingdom offers several types of early childhood education provisions. Nursery schools and nursery classes are offered during the regular school term free of cost to three and four-year-olds (but only for a couple of hours a day). A program referred to as "The Early Years Unit" is available during the school term for children three to five years. This program is also available at state-funded primary schools and infant schools.
Rather than kindergarten, children in the United Kingdom can attend a Reception class (or Class R) at the age of four. This class is offered on a full-time schedule during the school term. Reception class is considered the first class students take in the primary system (Scotland does not have a Reception class). In addition to these Department of Education and Employment-funded programs, Opportunity Groups are also available to families who have children with special needs. In the OECD report published in 2000, about 98 percent of three and four-year-olds in the UK participated in these preschool programs.

United States of America

"The important starting point for trying to understand the US system of early childhood education and care is to realize that there is no system," states the 2000 OECD report on the United States. There is no instituted framework, and none of the states offer a coherent in-state structure for pre-compulsory school-aged children. Instead, three sub-programs vie for funding and attention: Head Start (for under-privileged children), private day care, and public school system spin-off programs for preschool and kindergarten.
Of these three programs, Head Start is the only government-funded organization. But for families to be eligible, they must earn below the poverty level (less than $15,020 for a one-child household with both parents present). And according to the 2000 OECD report, only 36 percent of these eligible children actually receive services.
Since 1994, the number of pre-kindergarten state-funded public school system programs has begun to grow. More programs are now available for children one-to two-years prior to kindergarten. But there is no standard, and states' goals, quality, and eligibility vary widely.
The poor state of affairs has inspired the call for public awareness and several private fundraising organizations have sprung up as a result. More recently, the "I Am Your Child Campaign", a national public awareness effort striving to make early childhood development a top priority in the United States, was created by the Reiner Foundation. The organization works with several child-centered agencies and organizations (including the American Academy of Pediatrics). Unfortunately, despite the efforts of various independent organizations, there is still no government-funded cohesive early childhood education initiative in the United States.
In most industrialized countries, access to early childhood education is a statutory right from age three. But the trend, according to the OECD, is leaning towards coverage beginning at an even earlier age; aiming to give students at least three years of funded preschool. Because of the wide variance between countries, and even here in the United States between individual states, parents must be aware that the emphasis of early childhood education falls on them.
A child's first teachers are his parents. And countries such as New Zealand, Japan, and Australia have launched government programs to help parents teach their children before they enter the primary school system. These programs emphasize the importance of reading to children, beginning as early as birth. In addition, teaching your child about the world around him, everyday problem-solving skills, and basic social mores are all important in shaping children in their early years. Sir Apirana Ngata aptly summarized in 1949, "Early childhood is a period of momentous significance for all people….By the time this period is over, children will have formed conceptions of themselves as social beings, as thinkers, and as language users, and they will have reached certain important decisions about their own abilities and their own worth."

Monday, August 29, 2011

Цэцэрлэгийн багш уртасгасан цагаар ажиллаж болох заалт бий

БСШУЯ-ны ЕБГ-ийн сургуулийн өмнөх боловсролын бодлого төлөвлөлт хариуцсан мэргэжилтний өгсөн мэдээллийг  сонирхуулья

 

Цэцэрлэгийн багш уртасгасан цагаар ажиллаж болох заалт бий

2011 оны 8-р сарын 26
Цэцэрлэгийн багш уртасгасан цагаар ажиллаж болох заалт бий
-Энэ жил улсын хэмжээнд 33 цэцэрлэг ашиглалтад орно-

Сүүлийн үед эцэг, эхчүүд хүүхдийнхээ боловсролд их анхаардаг болсон. Үүнийг дагаад сургуулийн өмнөх боловсролд хамрагдаж буй багачуудын тоо жил ирэх тусам нэмэгдсээр байна. Манайд жил бүхэн шинээр цэцэрлэг, сургууль ашиглалтад ордог ч хүрэлцээ төдийлөн сайн биш. Энэ жил цэцэрлэгийн хүртээмж хэр байгаа, улсын цэцэрлэгүүд уртасгасан цагаар ажиллах боломжтой эсэх талаар Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яамны Ерөнхий боловсролын газрын ахлах мэргэжилтэн Ж.Мягмартай ярилцлаа.


-Шинэ хичээлийн жил эхлэхэд цөөн хоног үлдлээ. Бэлтгэл хэр хангагдаж байна. Шинээр хэдэн цэцэрлэг ашиглалтад орсон бэ?
-Улсын хэмжээнд өнгөрсөн жил 29 цэцэрлэгийг шинээр байгуулж 3000 хүүхдийг сургуулийн өмнөх боловсролд хамруулсан. Энэ онд шинээр 33 цэцэрлэгийг ашиглалтад оруулна. Эдгээр цэцэрлэг ашиглалтад орсноор 3180 хүүхдийг хүлээж авах боломжтой болж байна.

-Одоогоор хэчнээн цэцэрлэг ажиллаж байна?

-Улсын хэмжээнд 852 цэцэрлэгт 140 гаруй мянган хүүхэд хүмүүжиж байгаа. Үүнээс 735 нь улсын цэцэрлэг. Харин хувийн 117 цэцэрлэгт 6292 хүүхэд хамрагдсан тоо бий. Хувийн арав гаруй цэцэрлэг нийслэлд ажиллах зөвшөөрөл авсан.

-Цэцэрлэг хангалтгүй байгаа тухай жил болгон яригддаг. Ер нь цэцэрлэгийн насны хүүхдийн хэдэн хувь нь цэцэрлэгт хамрагдаад байгаа вэ?
-Жил бүхэн шинээр цэцэрлэг байгуулж байгаа ч хангалтгүй байгаа нь үнэн. Энэ нь хүн амын төвлөрөл нийслэлд бий болж, төрөлт ихэссэнтэй холбоотой юм. Сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн 77.2 хувийг сургуулийн өмнөх боловсролд хамруулж байгаа.

-Цэцэрлэгийн хүрэлцээнээс гадна улсын цэцэрлэгийн цагийн хуваарийг уртасгах хүсэлтэй эцэг, эхчүүд олон байдаг. Илүү цагаар ажиллах боломж байдаг уу?

-Хуульд илүү цагаар ажиллах заалт бий. Цэцэрлэгийн зөвлөлөөр хэлэлцэж, илүү цагийн мөнгө хэд байхыг тогтоож болно.

-Эцэг, эх тухайн цэцэрлэгтэй тохироод илүү цагийн цалин өгч, цагийг уртасгаж болно гэсэн үг үү?
-Энд нэг бэрхшээл бий. Манай цэцэрлэгийн багш нарт цайны цаг гэж байдаггүй. Өглөөний 08.00-18.00 цаг ажиллахад арван цаг болдог. Төрөөс илүү цагийн мөнгө гэж төлдөггүй байсан. Харин одооноос нэг цагийн мөнгө төлж байгаа. Бид үүнийг хоёр цаг болгохоор ярьж байна. Үүнээс илүү гарсан мөнгийг эцэх, эх төлөөд явж болно.

-Улсын цэцэрлэгүүдийн цагийн хуваарийг өөрчлөх талаар яамнаас ямар нэг ажил хийж байгаа юу?

-Энэ жилийн хувьд цэцэрлэгүүдийг наад тал нь 08.00-18.00 цаг хүртэл ажиллуулах бодлого барьж байгаа. Уртасгасан цагтай холбоотой гарсан илүү цагийн зардлыг төр хариуцана. Харин багш эцэг, эх хоорондоо хэлэлцэж чадвал 18.00 цагаас хойших зардлыг эцэг, эх хариуцна.

-Нэг ангид хэдэн хүүхэд байх стандарттай юм бэ?
-Цэцэрлэгийн бага ангид 20, дунд ангид 25 хүүхэд байх ёстой. Нэг ангид үндсэн болон туслах багштай байна гэж заасан байдаг.

-Бүртгэлийн хураамж болгож цэцэрлэгүүд хүүхэд бүртгэхдээ 10-50 мянган төгрөг авч байгаа гэж эцэг, эхчүүд багагүй гомдол гаргадаг?
-Асуудал бодит байдал дээр ямар байгааг шалгаж, хяналт тавих ажлыг Мэргэжлийн хяналтын газар хийдэг. Тэд хяналт, шалгалт хийсний үндсэн дээр тусгай дүгнэлт гаргадаг. Тэр дүгнэлтэд үндэслэн яам хот, хөдөөгийн боловсролын газрууд юу хийх ёстой вэ гэсэн бодлого боловсруулдаг юм.

-Энэ жил боловсролын яам сургалтын шинэ стандартыг гаргаж байгаа. Онцлог нь юу вэ?
-Бага насны хүүхдийн хөгжлийн стандартыг үндэсний стандарт хэмжил зүйн газраар боловсруулж, батлууллаа. Шинэчилсэн стандартын гол онцлог бол 2-5 насны хүүхдийн бие бялдар, оюун ухаан, нийгэмшихүйн хөгжилд тухайн насандаа ямар байх ёстойг тодорхойлсон. Ингээд хүүхдийн тухайн хөгжилд тохируулаад эцэг, эх ямар туслалцаа багшид өгөх ёстойг нарийн заасан. Шинээр гаргасан стандартыг зөвхөн цэцэрлэгийн багш төдийгүй эцэг, эх хамтран хэрэгжүүлж байж үр дүнд хүрнэ. Ер нь хүүхдийг сурч, боловсроход багш, эцэг, эхийн харилцаа чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэдгийг тодотгосон.

Д.Гэрэлцэцэг
Эх сурвалж: www.news.gogo.mn

Wednesday, August 24, 2011

Төсвийн байгуулллагуудад мөрдөгдөх засгийн газрын тогтоол, заавар журмын эмэхтгэл

Санхүү, бүртгэл төсөвтэй холбоотой бүх шатны мэргэжилтэн, нягтлан бодогч нэрт зориулан дээрх эмэхтгэлийг орууллаа. Гэхдээ 2007 онд гарсан тул зарим тогтоолууд шинэчлэгдсэн гэдгийг бас анхаараарай. /Жишээ нь Дотоод томилолт.../

Тус эмэхтгэлд байгаа тушаал, шийдвэрийг өгч байхад энэ дотроос дахин тогтоол, журам асуухгүй байхыг хүсье.

Сангийн сайдын 2007 оны 11 дугаар тушаал


МОНГОЛ УЛСЫН САНГИЙН САЙДЫН ТУШААЛ
2007 оны 1 дугаар сарын 10-ны өдөр    Дугаар 11                             Улаанбаатар хот

Журам батлах тухай

Монгол Улсын Нэгдсэн төсвийн тухай хуулийн 6.1.3, Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуулийн 8.1.4 дэх заалтыг үндэслэн, мөн хуулийн 13.3, 13.7 дахь заалтыг хэрэгжүүлэх зорилгоор ТУШААХ нь:

1. “Төсвийн байгууллагын үйл ажиллагааны нэмэлт орлого болон зардлын хэмнэлтийг тооцох, зарцуулах, тайлагнах  журам”-ыг нэгдүгээр хавсралтаар, “Төсвийн байгууллагын үйл ажиллагааны нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг тооцох хүснэгт”-ийг хоёрдугаар хавсралтаар тус тус  баталсугай.

2.  Нэгдсэн төсвийн урьдчилсан гүйцэтгэлд үндэслэн үйл ажиллагааны нэмэлт орлого болон зардлын хэмнэлтээс улсын болон орон нутгийн төсвийн байгууллагад зарцуулах эрх олгох хөрөнгийн хувь хэмжээг тогтоох саналыг боловсруулж дараа оны 3 дугаар сарын 1- ний дотор батлуулж байхыг Төсвийн бодлого, зохицуулалтын газар /Б.Батжаргал/, Төрийн сангийн газар /Х.Пүрэвсүрэн/-т даалгасугай. 

3. Энэ журам батлагдсантай холбогдуулан Сангийн сайдын 2006 оны 201 тоот тушаалын 1 дүгээр хавсралтыг хүчингүй болсонд тооцсугай.

4. Тушаалын биелэлтэд хяналт тавьж ажиллахыг Төсвийн бодлого, зохицуулалтын газар (Б.Батжаргал), Төрийн сангийн газар (Х.Пүрэвсүрэн), Аймаг, нийслэлийн Санхүү эдийн засаг, төрийн сангийн хэлтсүүдэд тус тус даалгасугай.



САЙД                                          Н.БАЯРТСАЙХАН








Сангийн сайдын 2007 оны 1 дүгээр сарын 10- ны
өдрийн 11 дугаар тушаалын нэгдүгээр хавсралт

ТӨСӨВТ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ
НЭМЭЛТ ОРЛОГО БОЛОН ЗАРДЛЫН ХЭМНЭЛТИЙГ
ТООЦОХ, ЗАРЦУУЛАХ, ТАЙЛАГНАХ ЖУРАМ
Нэг. Нийтлэг үндэслэл

1. ”Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хууль”-ийн 13 дугаар зүйлийн 7 дахь заалтыг хэрэгжүүлэх, төсвийн байгууллагуудын төсвийн зарлагыг хэмнэх, нэмэлт орлого олох боломжийг бүрэн ашиглах сонирхлыг нэмэгдүүлэх, бүтээгдэхүүн нийлүүлэлтийн эцсийн үр дүнтэй төсвийн санхүүжилтийг уялдуулахад энэ журмын зорилго оршино.
2. Төсвийн ерөнхийлөн захирагчтай байгуулсан бүтээгдэхүүн нийлүүлэлтийн гэрээний биелэлт, санхүүгийн үзүүлэлтүүдийн гүйцэтгэлийг үндэслэн дараагийн төсвийн жилд нэг удаа тооцож, шаардлага хангасан төсвийн байгууллагад нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийн зохих хувийг зарцуулах эрх олгох, түүнийг захиран зарцуулах, тайлагнахад энэхүү журмыг мөрдөнө.
3. Энэ журам нь улсын болон орон нутгийн төсөвтэй харьцдаг бүх төсөвт байгууллагад хамаарна.
4. Төрийн сангийн газар төсөвт байгууллагын улирал тутмын санхүүжилтийн эрхийг нээхдээ сарын мэдээ, өр, авлага болон бараа материалын дансны үлдэгдлийг харгалзан үзсэний үндсэн дээр улирал тутмын төсвөөс олгох санхүүжилтийн хэмжээг тооцож олгоно.
Хоёр. Үйл ажиллагааны нэмэлт орлого,
зардлын бодит хэмнэлтийн тухай
А.Нэмэлт орлого
5. Төсвийн байгууллагын нэмэлт орлого гэж төсвийн ерөнхийлөн захирагчтай байгуулсан нэмэлт гэрээг биелүүлэх явцад үүссэн төсвийн байгууллагын төлөвлөгөөнөөс давсан өөрийн үйл ажиллагааны орлогыг хэлнэ.
6. Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн эрхлэх асуудлын хүрээнд төсвийн байгууллага гэрээний дагуу бүтээгдэхүүн нийлүүлэх явцад хуулийн хүрээнд төлбөртэй ажил, үйлчилгээ гүйцэтгэж олсон орлогыг төсвийн байгууллагын өөрийн үйл ажиллагааны орлого гэнэ.
7. Дараах шаардлагыг хангасан тохиолдолд төсвийн байгууллага нэмэлт орлого
олж болно:
а/ Төсвийн ерөнхийлөн захирагч урьдчилан бичгээр зөвшөөрсөн;
б/ Санхүүгийн болон бүтээгдэхүүн нийлүүлэлтийн тайланд зохих ёсоор тусгасан байх;
в/ Байгууллагын хөрөнгийг зориулалт бусаар ашиглаагүй, ажилтныг үүрэгт ажлаас нь хөндийрүүлээгүй байх.
8. Төсвийн тухай хууль болон Татварын ерөнхий хуульд заасны дагуу бүх шатны төсөвт зохих хууль тогтоомжийн дагуу бүрдүүлэн хуримтлуулж байгаа татвар, төлбөр, хураамж, хүү, торгууль болон гадаад, дотоод бусад эх үүсвэрээс бүрдэх орлогын төлөвлөгөөнөөс давсан орлогыг нэмэлт орлогод тооцохгүй.
9. Тухайн байгууллагаас үзүүлж байгаа ажил, үйлчилгээний үнэ, тариф, хураамжийн хэмжээ, валютын ханш өссөнтэй холбоотойгоор үүссэн нэмэлт орлого, орлогыг үндэслэлгүй дутуу төлөвлөснөөс давсан нэмэлт орлого болон он дамжиж дансанд орсон авлагын дүнг энэ журмын 5 дахь заалтад заасан нэмэлт орлогод хамааруулж тооцохгүй.
10. Төсвийн байгууллагын ерөнхий менежер нь гэрээнээс гадуур нийлүүлэх нэмэлт бүтээгдэхүүний гэрээг тухай бүр төсвийн ерөнхийлөн захирагчтай байгуулж, зөвшилцөх бөгөөд энэ нь тухайн байгууллагын нэмэлт орлого олсон үндэслэл болно.
Б. Зардлын хэмнэлт
11. Төсвийн байгууллага төсвийн ерөнхийлөн захирагчтай байгуулсан гэрээний дагуу бүтээгдэхүүн нийлүүлэх явцад өөрийн үйл ажиллагаатай шууд хамааралтайгаар зардлыг хэмнэж бүтээгдэхүүний өртгийг хямдруулснаас гарсан хэмнэлтийг тухайн байгууллагын зардлын хэмнэлт гэж үзнэ.
12. Зардлын хэмнэлтэд дараах үндэслэлээр гарсан хэмнэлтийг оруулахгүй. Үүнд:
а/ Төсвийн ерөнхийлөн захирагчтай байгуулсан үр дүнгийн гэрээгээр нийлүүлэх бүтээгдэхүүнийг бүрэн нийлүүлээгүй, нийлүүлсэн боловч тоо, чанарын үзүүлэлтийг
хангаагүйгээс гарсан зардлын хэмнэлт;
б/ Хувьсах зардлын нормативаар тооцогдсон үйл ажиллагааны үндсэн үзүүлэлт буурсантай холбогдон гарсан зардлын хэмнэлт /ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагч, оюутны тоо, гэх мэт/;
в/ Олон улсын байгууллагын гишүүний татвар, хандив
г/ Цалин, НДШ-ийн зардлын хэмнэлт;
д/ Төвлөрсөн арга хэмжээний зардлын зарцуулагдаагүй үлдэгдэл.

Гурав. Нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг
тооцох, зарцуулах зориулалт

13. Төсвийн байгууллагын ерөнхий менежер нь төсвийн ерөнхийлөн захирагчтай
байгуулсан гэрээний дагуу бүтээгдэхүүн нийлүүлэх явцад олсон нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг энэ журмын дагуу тооцож, жилийн эцсийн санхүүгийн болон бүтээгдэхүүн нийлүүлэлтийн тайлангийн хамт төсвийн ерөнхийлөн захирагчид дараа оны 2 сарын 1-ний дотор хүргүүлнэ.
14. Төсвийн байгууллагын ерөнхий менежер нь нэмэлт орлого олсон болон зардлыг хэмнэсэн тухай үндэслэл, шалтгааныг тодруулахын тулд дараах материалыг бүрдүүлж, энэ журмын 13-д заасан материалд хавсаргасан байна. Үүнд:
а/ Төсвийн байгууллагын ерөнхий менежерээс бүтээгдэхүүн нийлүүлэх талаар
төсвийн ерөнхийлөн захирагчтай байгуулсан гэрээний хуулбар;
б/ бүтээгдэхүүний өртгийг хямдруулах талаар зохион байгуулсан ажил, хүрсэн
үр дүнгийн тухай тайлбар, танилцуулга, тооцоо;
в/ хувьсах зардлын нормативаар тооцогдсон үйл ажиллагааны үндсэн
үзүүлэлтийн төлөвлөгдсөн болон гүйцэтгэлийн зэрэгцүүлэлт;
г/ өр, авлагын жагсаалтыг зардлын зүйлээр гаргаж, тооцоо нийлсэн акт
д/ нэмэлт орлого болон зардлын хэмнэлтийг зарцуулах зориулалтаар нь заасан хүснэгт.
15. Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нь өөрийн эрхлэх асуудлын хүрээнд хамрагдаж бүтээгдэхүүн нийлүүлэлтийн гэрээ байгуулсан бүх төсвийн байгууллагын нэмэлт орлого болон зардлын хэмнэлтийг аудитаар баталгаажуулсан үр дүнгийн тайланд үндэслэн хянаж, тухайн байгууллагын ерөнхий менежерийн үр дүнгийн гэрээг дүгнэж, нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийн тооцоо, зарцуулах хүсэлтийг байгууллага бүрээр хавсралт маягтаар гаргаж Сангийн яамны Төрийн сангийн газар болон аймаг, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын Санхүү, эдийн засаг, төрийн сангийн хэлтэст 3 сарын 1-ний дотор хүргүүлнэ.
16. Төрийн сангийн газар нь төсвийн ерөнхийлөн захирагчдаас ирүүлсэн төсвийн байгууллагуудын нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг зарцуулах талаарх хүсэлтийг тухайн төсвийн байгууллагын жилийн эцсийн санхүүгийн тайлан, тэнцэл,
төсвийн гүйцэтгэлийн сарын мэдээ, өр, авлагын тайлантай уялдуулан хянаж, саналаа дээрх хүсэлтийн хамт Төсвийн бодлого, зохицуулалтын газарт хүргүүлнэ.
17. Төсвийн ерөнхийлөн захирагчдаас ирүүлсэн нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг зарцуулах тухай хүсэлт, холбогдох материалыг журмын дагуу хянан үзсэний үндсэн дээр нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг зарцуулах эрхийг улсын төсөвтэй харьцдаг байгууллагын хувьд Сангийн сайдын тушаал, орон нутгийн төсөвтэй харьцдаг байгууллагуудын хувьд аймаг, нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар олгоно.
18. Орон нутгийн төсөвтэй харьцдаг төсвийн байгууллагуудад олгосон нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг зарцуулах эрх олгосон тухай мэдээ, холбогдох материалыг Засаг даргын захирамж гарснаас хойш 14 хоногийн дотор Сангийн яамны Төсвийн бодлого, зохицуулалтын газарт хүргүүлнэ.
19. Төсвийн байгууллага нь нэмэлт орлого болон зардлын хэмнэлтээс буцаан олгосон хөрөнгийг дараах зориулалтаар зарцуулах бодлогыг баримтлана. Үүнд:
I. өмнөх онуудаас хуримтлагдсан өр, төлбөрийг барагдуулах;
II. ажилтнаа сургах, давтан сургах;
III. ажлын үр дүнгээр ажилтнуудыг урамшуулах, тэдний нийгмийн асуудлыг
шийдэх;
IV. байгууллагын хэвийн үйл ажиллагааг хангах бусад арга хэмжээ
20. Хөрөнгө оруулалт, их засварын зардлын хэмнэлтийн буцаан олголтыг зөвхөн
хөрөнгө оруулалтын арга хэмжээнд зарцуулна.
21. Дээрх бодлогын хүрээнд төсвийн байгууллага нь нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийн хөрөнгийн зарцуулалтыг хамт олны өргөтгөсөн хурлаар хэлэлцэж, шийдвэрлэвэл зохино.

Дөрөв. Нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг
зарцуулах эрх олгох
22. Төсөвт байгууллагууд нэмэлт орлого болон зардлын хэмнэлтээс зарцуулах зөвшөөрлийг улсын төсвийн байгууллагуудын хувьд Сангийн сайдын тушаалаар, орон нутгийн төсвийн байгууллагуудын хувьд аймаг, нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар жилд нэг удаа буюу дараа оны 6 сарын 1-ний дотор олгоно.
23. Төсвийн байгууллагад олгох нэмэлт орлого болон зардлын хэмнэлтээс олгох хөрөнгийн дүн нь тухайн байгууллагын жилийн эцсийн дансны үлдэгдлээс ихгүй байна.
24. Төсвийн байгууллагын олгох нэмэлт орлого болон зардлын хэмнэлтийн нийт тухайн байгууллагын жилийн эцсийн дансны үлдэгдлээс их байвал үүний учир, шалтгааныг тодруулсан тайлбар, баримтыг харъяа Төрийн сангаас гаргуулж, нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг авах хүсэлтэд хавсаргана.
25. Төсвийн байгууллага Төрийн сангаас гадуур банкинд данс нээсэн, кассаар хийгдэх ажил гүйлгээ, жижиг мөнгөн сангийн үлдэгдлийг байвал зохих хэмжээнээс хэтрүүлсэн нь баримтаар нотлогдвол тухайн төсвийн байгууллагад нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг олгохгүй.
26. Төсвийн байгууллагын оны эцсийн дансны үлдэгдлээс нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг буцаан олгосны дараа үлдсэн хөрөнгийг Төрийн сангийн газар нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг буцаан олгох тухай тушаал, шийдвэр гарснаас хойш 7 хоногийн дотор улсын төсөвт төвлөрүүлнэ.

Тав. Бусад зүйл

27. Төсвийн байгууллага нь үйл ажиллагааны орлого, зардлын гүйлгээг зөвхөн Төрийн санд байрших өөрийн харилцах дансаар хийнэ.
28. Төсвийн байгууллага нь Төрийн сангаас гадуур данс нээх, байгууллагын касст
тогтоосон хэмжээнээс илүү хэмжээний бэлэн мөнгөний үлдэгдэлтэй байхыг хориглоно.
29. Төсвийн байгууллагад олгосон өмнөх оны нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийн зарцуулалтыг тухайн тайлант оны санхүүгийн болон үр дүнгийн тайланд тусгана. Мөн буцаан олгосон нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийн зарцуулалтын талаар санхүүгийн тайлангийн тодруулгад тусгана.
30. Улсын болон орон нутгийн төсвийн байгууллагуудад өмнөх оны нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг буцаан олгосон ажлын үр дүнг Төсвийн бодлого, зохицуулалтын газар Сайдын зөвлөлийн хуралд 7 сарын 15-ний дотор
танилцуулна.
__










Сангийн сайдын 2006 оны 1 дугаар
сарын 10-ны өдрийн 11 дугаар
тушаалын хоёрдугаар хавсралт






Төсөвт
байгууллагын
нэр
Урсгал
зардлын
батлагдсан
төсөв
Урсгал
зардлын
гүйцэтгэл
Зөрүү
Урьд
оны
өрийг
бараг-
дуул-
сан дүн
Журмын
дагуу
хэмнэл-тэнд
тооцог-
дохгүй
зардлын
хэмнэлтүүд
Зардлын
хэмнэлт
нийт дүн
Төлөв-
лөгөө-
нөөс
давсан
нэмэлт
орлогын
дүн
Үнэ, тариф,
хураамжийн
хэмжээ
нэмэгдсэн-тэй
холбогдон
орсон орлого
Төлөв-
гөөнөөс
давсан
нэмэлт
орлогын
тохируул
-сан дүн
Нэмэлт
орлого,
зардлын
хэмнэлтий
н дүн
Оны
эцсийн
авлагын
дүн
Оны
эцсийн
өглөг-
ийн дүн
A
1
2
1-2=3
4
5
3+4-5=6
7
8
7-8=9
6+9=10




























Төсвийн байгууллагын үйл ажиллагааны нэмэлт орлого, зардлын хэмнэлтийг тооцох хүснэгт